بیش فعالی یا اختلال نقص توجه چیست؟

بیش فعالی یا اختلال نقص توجه چیست؟

اختلال نقص توجه یا بیش فعالی (ADHD) یک الگوی رفتاری در سنین اولیه کودکان است
که به وسیله سطح نابهنجاری از نقص توجه، بیش فعالی و یا هردو مشخص است.
شیوع این اختلال ۷ تا ۱۰ درصد برآورد شده است
و بروز آن در پسرها بیشتر از دختران است به گونه ای که نسبت ۳ به ۱ می باشد.
در تشخیص این اختلال بعضی از نشانه ها باید قبل از سن ۱۲ سالگی ظاهر شده باشند،
اکثر این کودکان به صورت رسمی تا سال های ابتدایی مدرسه
یعنی هنگامی که مشکلاتی درانجام تکالیف مدرسه
و عملکرد اجتماعی درمقایسه با همسالانشان پیدا می کنند تشخیص داده نمی شوند
چرا که تا قبل از آن برخی از والدین فکر می کنند رفتار فرزندشان طبیعی است
و یا با بزرگ تر شدن مشکلات رفتاری و نقص توجه او بهتر می شود.
اما زمانی که کودکان در مدرسه با همسالان مقایسه می شوند،
متوجه تفاوت ها می شوند جهت تشخیص و حل مشکل به روانشناس و روانپزشک مراجعه می کنند.

یکی از ملاک ها برای تشخیص این است که
علائم اختلال، دست کم باید در دو موقعیت (نظیر مدرسه، خانه و محیط کار) بروز یابد
و در عملکرد اجتماعی و تحصیلی فرد اشکال ایجاد کند.
کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش فعالی غالباً از خود تحریک پذیری انفجار گونه ای نشان می دهند،
از نظر هیجانی بی ثبات اند و خلق و خو و عملکرد ایشان متغیر و غیر منتظره است.
نتایج پژوهش ها نشان می  دهند که این کودکان دارای هوش کمتری نسبت به همسالان نیستند،
اما وجود برخی مشکل ها در عملکردهای مربوط به توجه وتمرکز،
باعث بروز مشکل در عملکرد هوشی این کودکان می شود.

فرآیند تشخیص اختلال نقص توجه/بیش فعالی به چه صورتی است؟

اولین کاری که روانشناس می بایست انجام دهد جمع آوری اطلاعات می باشد.
در این خصوص وی گزارش مدرسه، وضعیت محیط خانه و کلاس فرد را از لحاظ تنش زا بودن بررسی کند.
همچنین سایر عوامل دیگر مثل صرع های جزیی، مشکلات هیجانی، ضعف بینایی یا شنوایی توسط متخصصین ارزیابی می شود.
پزشک باید مسائل تغذیه ای یا آلرژی را که ممکن است کودکان را بیش فعال نشان دهد را نیز مدنظر قراردهد.
معلم باید بر اساس استانداردهای رفتاری، رفتار کودکان را با همسالان وی مقایسه و گزارش کند.
والدین نیز باید رفتار فرزندشان را درموقعیت های گوناگون توصیف کنند.

از سوی دیگر کودک باید از نظر تطابق اجتماعی و سلامت روان بررسی شود.
متخصصان به رفتارهای کودکان درمحیط های شلوغ و بی نظم مثل مهمانی ها
و یا کارهایی مثل خواندن، حل مسایل  ریاضی یا بازی کردن که نیازمند توجه هستند به خوبی دقت کنند.
سپس اطلاعات جمع آوری شده کنار هم قرار می گیرند
و بر اساس ملاک های تخصصی موجود تشخیص داده می شود.
لازم به ذکر است که علائم نقص توجه/ بیش فعالی باید حداقل به مدت ۶ ماه پایدار باشند.

علت ADHD چیست؟

علاوه بر ژنتیک که یه عامل قوی در بروز ADHD است،
دانشمندان معتقدند که علت نقص توجه و بیش فعالی کودکان
وجود مشکل هایی درانتقال دهنده های عصبی است که کار ارسال پیام به مغز را بر عهده دارند.
وقایع روانی فشارزا، یک آشفتگی که تعادل خانواده را به هم زند
و سایر عوامل اضطراب زا در شروع یا تداوم اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی نقش دارند.
همچنین فرضیاتی مطرح است که مواد مکمل خوراکی یا رنگ های افزودنی و قند را به عنوان عوامل تشدید کننده این اختلال مطرح کرده اند.
اما شواهد علمی این که این مواد در واقع علت تشدید اختلال بیش فعالی باشند را تایید نکرده است.
در افرادی که مشکل دارند، آن بخش ازمغز که وظیفه اش توجه کردن است،
کار خود را آن چنان که باید، انجام نمی دهد.

درمان های مفید برای اختلال نقص توجه یا بیش فعالی

الف) دارو درمانی:
عمدتاً سه دسته دارو برای درمان کودکان ADHD مورد استفاده قرار می گیرد
که عبارتند از محرک ها، آرام بخش ها و ضد افسردگی ها
و حتما باید توسط روانپزشک بر اساس شدت اختلال تجویز گردد.

ب) رفتار درمانی:
این روش، درکنار آموزش خانواده و دارو درمانی، مهمترین روش های مداخله ای درمان بخش هستند.
به گفته او در عین حال که دارو درمانی می تواند مشکل های کودک را کاهش دهد،
برای افزایش توانمندی کودک می توان از رفتار درمانی نیز استفاده کرد.
این روش ها عوارض داروها را نداشته و مسئولیت پذیری شخص نسبت به رفتارش را افزایش می دهد.

ج) مدیریت رفتار والدین:
در رابطه با تعامل والدین و فرزند ADHD مشخص شده است که
این والدین بیشتر از والدین فرزندان عادی از شیوه های فرزند پروری استبدادی استفاده می کنند،
اعتماد به نفس کمتری دارند، از شیوه های تنبهی بیشتری استفاده می کنند و روابط صمیمی کمتری با فرزندانشان دارند.

مهمترین روش درمانی برای این کودکان، در کنار دارو درمانی، آموزش والدین است.

براین اساس باید اطلاعاتی پیرامون این اختلال به والدین داده شود
تا والدین، این مشکل را به حساب تمرد یا سرکشی فرزند خود نگذارند
و آن را به صورت یک مشکل بپذیرند که کودکان آن ها در کنترل تکانه ها،
سازماندهی، توجه و تمرکز دچار ضعف هستند
و گاه به این علت سرزنش و تنبیه می شوند که باید با آموزش مناسب تغییر کند.

این که متخصص به چه ترتیبی به کودک (نوجوان) و خانواده اش در باره تشخیص اختلال ADHD
و مشکلات مربوط به آن توضیح دهد، حائز اهمیت است
و این که متخصص چگونه خانواده را درگیر فرایند درمان کند و به آن ها درباره ADHD آموزش دهد
مثل نگرانی، احساس انزوا، غمگینی، متفاوت بودن، احساس گناه، انکار و … یا ترکیب چندنوع از آن ها.
باید توجه کرد که پذیرش عاطفی و هیجانی این مسئله احتیاج به زمان دارد
و بهتر است ابتدا والدین وارد این مرحله از آموزش شوند
و سپس کودک (یا نوجوان) درمورد اختلال مسائل و مشکلات آن، آموزش ببینند.